13 November 2022

လမ်းခရီး က အတွေးများ (၁)

ဒီနေ့မနက်တော့ ဈေးဝယ်ထွက်လိုက်တယ်။ ပဲကြီး နို့ဆီဘူး တစ်ဘူး ကို ၈၀၀ ကျပ်တဲ့၊ ဆူးပုတ်ကတော့ ၃ စည်း ၃၀၀ ကျပ်ဆိုလို့ ဆူးပုတ်များများခပ်သောက်မယ် စိတ်ကူးလိုက်တာပဲ။ ဆက်လျှောက်လာတော့ ငှက်ပျော အုန်း ရောင်းတဲ့ ဆိုင် သုံးလေး ဆိုင် ဆက်နေတဲ့နေရာ ကိုရောက်လာတယ်။ ပွဲအုန်းတွေ အတွက် ကြွက်မြီးလေး တွေကို အုန်းရွက်အစိမ်းလေး တွေ နဲ့ ပတ်နေတာတွေ့လို့ ကြည့်ကောင်းလို့ ရပ်ကြည့်နေမိတယ်။ ဆိုင်က အမျိုးသမီးကတော့ ပွဲထိုးမလား၊ ဘာယူမလဲ လို့ မေးတယ်။ သူ့ကို ကြည့်လိုက်ရင်း ၂၀၂၁ ဖေဖော်ဝါရီ နောက်ပိုင်း ပွဲထိုးသူများလာ သလား၊ ပိုရောင်းရလား၊ ဆိုင်က သူတို့အရောင်း ကို မှတ်ထားတာများ ရှိမလား လို့ တွေးနေတုန်း ဘေးက ဖြတ်တိုက်သွားလို့ လက်ထဲ က အထုတ်ပြုတ်ကျ မှ အတွေးရပ်မိတယ်။ ၂၀၂၁ နောက်ပိုင်းမှာ ကိုဗစ်ကြောင့် ရော နိုင်ငံရေး မတည်ငြိမ်မှုကြောင့်ရော လူတိုင်းနီးပါး ခက်ခဲ ကြပ်တည်းကြတယ်။ စိတ်ရော လူရော ပင်ပန်းကြ ဒုက္ခရောက်ကြရတယ်။ လူအတော်များများက စိတ်ဒုက္ခရောက်ကြရရင်တော့ ကိုးကွယ်ရာဘာသာ‌ကို အားကိုးပြီး စိတ်ခွန်အားယူရ၊ ဖြေတွေးကြရတာများကြတယ်။ အမြဲ ကြားနေရတဲ့ စကားအများစုကတော့ "ဝဋ်ကြွေးပါလာလို့" ဆိုတာနဲ့ ဖြေတွေးကြတာ များပါတယ်။ ကိုယ်တိုင်လည်း မကြာခဏ အဲ့လိုလည်း ဖြစ်ဖူးပါတယ်။ ဘာသာရေးဆိုတာကလည်း ဘာလဲဆိုတာ အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုဖို့ကတော့ ကိုယ်လို အသိဉာဏ်မရင့်သန်သူ အဖို့တော့ ခက်ခဲ လှပါတယ်။ အယူအဆ အမျိုးမျိုး၊ ယုံကြည်မှု အမျိုးမျိုးနဲ့ ကွဲပြားကြတဲ့ အချိန်မှာ ငါ့ဘာသာ က မှ မှန်တာ၊ ပြည့်စုံတာ ဆိုတာထက် သူများကိုပါ လက်ခံ နိုင်တာ က အကောင်းဆုံးလို့ပဲ ယူဆပါတယ်။ ကိုယ်ယုံကြည်ရာ ကိုးကွယ်လို့ရတယ်၊ သူများကို ထိခိုက်တာ၊ တိုက်ခိုက်တာ၊ ရှုံ့ချတာ မလုပ်ဘူးဆိုရင် ဖြင့်ကို အတော်လေး ကောင်းနေပြီလို့ပဲ မှတ်ယူချင်ပါတယ်။ ဒါနဲ့ သူငယ်ချင်းရော ဘဝ မှာ တချိန်ချိန် မှာ ပွဲထိုးခဲ့ဖူးသလား။

21 April 2021

ကြေမွသွားသော အိပ်မက်များ

အိပ်မက်တွေ ကြေမွသွားလား... အိပ်မက်တွေကရော ရှိနေခဲ့လား။ မသေချာ မရေရာနဲ့ တွေးမိတယ်။ ခံစားချက်တွေ ပြင်းထန်လာလိုက်တာ၊ မချစ်တာ၊ မကြိုက်တာ၊ မကျေနပ်တာ၊ မရောင့်ရဲ မတင်းတိမ်တာနဲ့ပဲ ဧပြီဟာ ပြီးဆုံးတော့မယ်။ မေမှာ ပြန်လည်နိုးထမယ်... အိပ်မက် အပိုင်းအစတွေကို ပြန်ဆုတ်ကိုင်ပြီးတော့ပေါ့။ လမ်းချင်းမတူ လို့ မတွေ့လည်း တယောက်တည်း လျှောက်တတ်နေပါပြီ... အားလုံး ပန်းတိုင်က တူတူပဲလေ။ ၂၀၂၁ ဧပြီလ ၂၁ ရက်

16 July 2020

Response to “Myanmar: Pandemic in a Time of Transition”

(1) Preparedness: Timing: Should have been more prepared – President Xi’s visit – Outbreak in China – Myanmar was fully aware of the dangers. However, we did not take any actions until March 13. As the paper said, the committees for COVID-19 was formed only in mid March of 2020. Comparatively, Vietnam and Thailand has already taken full-swing preparations since February. Although the outcomes were not significantly different between Myanmar and Vietnam, we had 6 deaths and Vietnam had zero casualty rate. (2) Testing: The paper mentioned about the testing capacity, which is the lowest in Southeast Asia or even compared to many other LDCs. It implied that the infection rate may have been under-estimated, but more importantly, it showed lack of serious mitigation strategy on part of the government. At this point, we have huge risks of importing cases (our case zero and almost all new cases are imported ones since May) because we have huge migrant worker populations living in Thailand, Malaysia and the rest of Asia. They constitute about 10% of population and they keep returning home due to economic fallouts in these countries. Despite of all these risks, we did not significantly improve our testing capacity although we now had our own certified laboratories and sufficient testing kits donated by several donors. Weaknesses in timely preparations and weak testing capacity have huge implications for economic management. (3) Our late timing made us impossible to restore our normal border trade relations with China when Yunnan has become completely free of virus and they started importing agriculture goods from Myanmar. We cannot sell them efficiently because Chinese health authorities have tightened up health check ups very thoroughly and slowed down the trade flows. Our truckers had to bear a long delay (three or four times longer than normal time) and suffered from higher transaction costs and our farmers got lower price due to these costs. Our poor testing capacity made the government timid in reopening the economy; and we still had restrictions against travels (need several medical certificates) and gatherings (no more than five persons). Comparatively, Vietnam has fully restored their economic operations a month earlier. In short, our economy was hit badly more from government’s restrictions and non-responses rather than from health effects. Legal and regulatory responses: (a) Factory Directives: I like to pick up the devastating incidence of factory directive on April 19 which the authors have highlighted. Although this incidence was seen as a “small error” on part of the government, the unpublished report done by a business association in Myanmar has counted the economic losses of unexpected and sudden factory closure to the businesses (employers) was amount to 30 billion kyat because it affected almost all factories around the country including those in the regions where there is no viral infections. The Social Security Board, the government entity, also had to compensate the workers who were forced to stay home during these factory closures up to 13 billion kyat. The total losses incurred to the employers and workers in the private sector was around 43 billion kyat by this single misstep. The amount of losses is equivalent of 50 billion kyat, the amount the government offered to rescue the hotel and tourism industry, garment industry and SMEs out of its emergency fund—three worst hit industries under COVID-19. You can imagine how costly is a policy misstep and how inadequate is the amount of rescue package. Legal and social enforcement (b) Widespread usage of the laws’ punitive provisions, and sometimes draconian nature of unequal enforcement from one case to the other. The famous case was the trial against a Christian preacher under the Communicable Diseases Law for organizing a gathering of more than five persons. The charge was made by Yangon Regional Government. During the trial period, Yangon Chief Minister was found on record that he organized a religious gathering of more than thirty followers and officials, which he defended as “carrying of official duties as a regional official to kickstart the renovation of religious sites.” Again, Daw Aung San Suu Kyi noted her embarrassment of the double standards; however, the preacher continued with his trial until today and he is likely to be penalized under the law and the Chief Minister continued to serve his duties. Evaluation of response and challenges ahead (c) I would like to compliment my own evaluation of response from economic point of view. We cannot evaluate the responses just from political and regulatory perspectives since COVID-19 affects economies more than public health or political conditions of a country. Although one can conclude the effectiveness of containment measures on the pandemic, we should not overlook very negative consequences of economic fallouts from these containment measures. In case of Myanmar, such measures can be even more devastating than other Southeast Asian economies because we did not have a proper risk-management plan. (d) For example, in Vietnam, they divided the provinces into the category A, B or C, or as in India, red, orange and green. They imposed containment measures based on perceived risk of community transmission so many A list or green zones were less disrupted by the containment measures. In Myanmar, we applied a single treatment on every region, so the economies of many regions that are free of virus were also disrupted by the containment measures. Priorities are given more to public health measures and policy considerations lack proper assessment of economic consequences to the private sector. So far there is no proper assessment of regulatory impact on the businesses nor serious dialogue with business leaders. So far, the government provided relief fund of 100 billion to the private sector, which is about 0.1% of GDP. The fund was established in April and the disbursements were still carried out until today – more than 90 days have passed but not all the eligible private business received these rescue funds yet. These are just some examples of how short-comings on economic dimensions of government response, and I hope we have another seminar like this discuss more on the economic side of the crisis.

04 July 2020

အသေးစားနှင့် အလတ်စားလုပ်ငန်းများ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး

(၁) ၂၀၂၀ မှာ ကြုံတွေ့ရမယ့် အခြေအနေဆိုပြီး IMF ရဲ့ Caught in prolonged uncertainty အစီရင်ခံစာ မှာ သတိပေးထားတာကို ဖတ်လိုက်ရပါတယ်။ ဒုတိယခေါင်းစဉ်အနေနဲ့ challenges and Opportunities for Asia ဆိုတာပြီးတပ်ထားတယ်။ မြန်မာပြည်အနေ နဲ့ရော ဘာတွေကြုံတွေ့ရမလဲ ဆိုတာ ဆက်လက်လေ့လာကြည့်တော့ IMF Myanmar ရဲ့ အကဲဖြတ် အဖွဲ့ ခရီးစဉ်အပြီး ထုတ်ပြန်ထားတဲ့ သတင်းကြေငြာချက်ကိုလည်း ဖတ်ရှု လေ့လာရပါတယ်။ သိချင်ရင်တော့ ကိုဇေယျသူ ပြန်ရေးထားတာ လည်းဖတ်လို့ရပါတယ်။ ဉီးဇေယျသူကတော့ အနှစ်ချုပ်ပေးထားတယ် ရေရှည်အလားအလာ ကောင်းသော်လည်း စီးပွားရေးတုံ့ဆိုင်း နေသည်။ ဘဏ်များ ပြုပြင်ပြောင်းလဲပါ။ အစိုးရငွေသုံးစွဲပါနှင့် အရည်အချင်းမြှင့်တင်ပါ တို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါနဲ့ ဒီလို အခြေအနေ မှာ ဘယ်လို ပြန်တက်မှာလဲ၊ လုပ်စရာတွေ တပုံတပင်နဲ့ ရှိနေတဲ့ အရင်းအမြစ် အကန့်အသတ်နဲ့ ဘာလုပ်ကြမလဲ ဆိုတာ ဆန်းစစ်လေ့လာဖို့လိုပါတယ်။ (၂) ခုဏက ပြောထားတဲ့ IMF အစီရင်ခံစာမှာဖော်ပြထားတာ ၂၀၃၀ ခုနှစ်မှာဆိုရင် ၁၅၀ သန်းသော လူတွေ လုပ်သား အင်အားထဲကို ဝင်လာမယ်လို့လည်းဆိုပါတယ်။ ဒီလိုရှိနေတဲ့ အလုပ် လုပ်နိုင်တဲ့ လူဉီးရေ ရှိနေတဲ့ ဆိုတဲ့ အားသာချက်ကြောင့် ကမ္ဘာ့တိုးတက်မှု အတွက် အင်ဂျင်ဖြစ်မယ်လို့ ခန့်မှန်းထားတယ်။ အလုပ်အကိုင်ဖန်တီးပေးတဲ့ တကယ့် တိုးတက်မှု အင်ဂျင်ဖြစ်ဖို့ ဘက်စုံ ရေရှည်ဆောင်ရွက်သင့်တဲ့ လုပ်ငန်းတွေကိုလည်း အကြံပြုပါတယ်။ စိုက်ပျိုးရေး လုပ်ငန်းကတော့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေ ပုံစံပြောင်းလာတာနဲ့ အမျှ အသားတင် ထုတ်ကုန်မှာ ပါဝင်မှုနည်းလာသော်လည်း မြန်မာပြည်အတွက်တော့ အရေးကြီးပါတသေးတယ်။ ၇၀ ရာခိုင်နှုန်းသော ကျေးလက် မှီခိုနေသော လုပ်ငန်း ဖြစ်တဲ့အတွက် ဖြစ်ပါတယ်။ နောက်ပြီး ဝန်ဆောင်မှုကဏ္ဍ ဖြစ်ပါတယ်။ ဝန်ဆောင်မှုကတော့ မြန်မာနိုင်ငံ အတွက်ဆိုရင် ဆက်သွယ်ရေး က အဓိကလို ဖြစ်လို့နေပါတယ်။ အာရှ ဒေသမှာတော့ တိုးတက်မှု အတွက် အဓိက ဖြစ်ပေမယ့် အလုပ်အကိုင်ဖန်တီးပေးနိုင်မှုတော့နည်းပါးပါတယ်။ အိန္ဒိယဆိုရင် ဂျီဒီပီ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းက ဝန်ဆောင်မှုက ရတာ ဖြစ်ပေမယ့် အလုပ်အကိုင် တိုးတက်မှုက ၀.၃% ပဲရှိတယ်လို့သိရတယ်။ စက်မှုလက်မှုကဏ္ဍကတော့ စီးပွားရေးအရရော သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အရပါ အရေးကြီးသော ကဏ္ဍဖြစ်လို့ နေပါတယ်။ ဝန်ဆောင်မှုနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ရင် စက်မှုလက်မှုကဏ္ဍ က နိုင်ငံခြားသို့ ထုတ်လုပ်တင်ပို့မှုကနေ အလုပ်အကိုင်တွေ ပိုမိုဖန်တီးပေးနိုင်မယ်လို့ ခန့်မှန်းထားပါတယ်။ (၃) ဒီလို ကမ္ဘာ့စီးပွားရေး ဖြစ်နေချိန်မှာ မြန်မာနိုင်ငံမှာရော ဘယ်လို ဖြစ်မှာလဲ။ လက်ရှိနိုင်ငံရေး အခြေအနေ၊ စီးပွားရေး အခြေအနေ၊ ကမ္ဘာ့အခြေအနေမှာ မြန်မာရဲ့ စက်မှုလက်မှုကဏ္ဍ တိုးတက်ဖို့ရော ဘာတွေ လုပ်ဖို့လိုလဲ။ ကဏ္ဍကြီးတစ်ခုလုံးရော မည်သို့ အခြေအနေရှိနေသလဲ။ ပထမဆုံးအနေနဲ့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ အသေးစားနဲ့ အလတ်စားလုပ်ငန်း ဘယ်လောက်ရှိလဲ ဆန်းစစ်ကြည့်တော့ ၉၀% ကျော်သော လုပ်ငန်းများဖြစ်နေပြီး အဲ့ဒီထဲကမှ အတော်များများ informal sector လို့ခေါ်နေကြတဲ့ မှတ်ပုံတင်ထားခြင်း မရှိသော လုပ်ငန်းများ ဖြစ်လို့နေပါတယ်။ ဒီလုပ်ငန်းများ အတွက် လုပ်သာကိုင်သာရှိတဲ့ ဝန်းကျင်ရှိပြီး ဈေးကွက်ဖန်တီးပေးနိုင်မယ်ဆိုရင်တော့ မြန်မာ့စီးပွာရေးလည်း တက်လာမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ နိုင်ငံတော် အစိုးရ အနေနဲ့လည်း လုံးဝ ဝင်မပါဘဲ ( Laissez-faire) ဆိုတာထက် မှန်ကန်တဲ့ နေရာတွေ မှာ မှန်ကန်တဲ့ အချိန် တွေမှာ ပါဝင်ဆောင်ရွက်ဖို့လိုပါတယ်။ ဆောင်ရွက်ပေးနိုင်ဖို့က မြန်မာ့ MSME တွေ ဘာပြဿနာတွေ ကြုံနေရသလဲ သိဖို့လိုပါတယ်။ ၂၀၁၆ ခုနှစ်တုန်းက ကမ္ဘာ့ဘဏ်က ပြုလုပ်ခဲ့တဲ့ မှတ်ပုံတင်ထားသော SME များကို သုတေသနပြုလုပ်ခဲ့ပါတယ်။ အဆိုပါသုတေသန ကတော့ SME များအနေနဲ့ ကြုံတွေ့နေရတဲ့ အခက်အခဲများနဲ့ မည်သည့် အခက်အခဲက ကြီးမားသလဲဆိုတာတွေကို နှိုင်းယှဉ်မေးမြန်းထားတာတွေပါဝင်ပါတယ်။ လုပ်ငန်းများ ရဲ့ အဓိက စိန်ခေါ်ချက်များကို အစီအစဉ်လိုက် တင်ပြထားခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။ ငွေကြေးအရင်းအနှီးက အများဆုံး ဖြစ်ပြီးတော့ စွမ်းရည်ရှိသော လုပ်သားများ၊ လုပ်ကိုင်ရမည့် မြေနေရာ၊ စိတ်ချ ယုံကြည်ရသော လျှပ်စစ်နဲ့ က နောက်ကလိုက်ပါတယ်။ ဒီနေရာမှာ အဆိုပါ ထိပ်ဆုံးမှာရောက်နေတဲ့ နှစ်ခုကို ဆွေးနွေးသွားပါမယ်။ ၂၀၁၆ ကမ္ဘာ့ဘဏ် က ပြုလုပ်ခဲ့သော စစ်တမ်း က ပြဆိုထားသော လုပ်ငန်းများ တွေ့ကြုံနေရသော အဓိက အခက်အခဲများ (၄) ပထမဆုံးချေးငွေ အနေနဲ့ ပြောမယ်ဆိုရင်တော့ မြန်မာပြည်သာမက ဘဲနဲ့ အာဆီယံ မှာလည်း ကြုံတွေ့နေရပါတယ်။ ဒါကို ထပ်ပြီး အသေးစိတ်လေ့လာမယ်ဆိုရင် အတိုးနှုန်းမြင့်မားတာ၊ အချိန်တိုတာ၊ လိုသလောက် မရတာ၊ အပေါင်ပစ္စည်းလိုတာ၊ ကြိုးနီစနစ်များပြားတာ၊ ချေးငွေမှာ ဘာကို ပဲ သုံးလို့ရမယ်ဆိုပြီး ကန့်သတ်ထားတာ စသဖြင့် ဆက်လက်လေ့လာလို့ရပါတယ်။ ၂၀၁၉ ခုနှစ် ဇွန်လတုန်းက MSME များ ချေးငွေရရှိရေးအတွက် ဖြေလျှော့မှုများပြုလုပ်နိုင်ရန် ညှိနှိုင်းအစည်းအဝေးကို ကျင်းပခဲ့ပါတယ်။ အဆိုပါ ဆွေးနွေးပွဲမှာ တင်ပြချက်အရဆိုရင် MSME များအတွက် JICA SME Two Step Loan ချေးငွေ၊ Credit Guarantee Insurance (CGI) ချေးငွေ၊ မြန်မာ့စီးပွားရေးဘဏ်မှ ထုတ်ချေးသည့် SME ချေးငွေ၊ ဂျာမနီဖွံ့ဖြိုးရေး ဘဏ်မှထောက်ပံ့သည့် KFW ချေးငွေနှင့် ဒိန်းမတ်နိုင်ငံမှ တာဝန်ယူမှုရှိသည့် မြန်မာ SME လုပ်ငန်းများကို အထောက်အပံ့ပေးသည့် Responsible Business Fund (RBF) စအရှိသော ချေးငွေများရှိနေပြီး လုပ်ငန်းအမျိုးမျိုးကို ပုံစံအမျိုးမျိုး ဖြင့်ထုတ်ချေးနေကြောင်း သိရှိရပါတယ်။ သို့သော်လည်း SME စင်တာသို့ဝင်ရောက်သည့် လုပ်ငန်း စုစုပေါင်း(၇၃၀၈၅)ခု ရှိသော် လည်း လုပ်ငန်း ၂၂၀၇ က သာချေးငွေ ထုတ်ယူကြောင်းသိရပါတယ်။ ဘာကြောင့်မရယူသလဲဆိုတာကို ဆက်လက်လေ့လာကြည့်ပါက အပေါင်ပစ္စည်း၊ လိုအပ်သော စာရွက်စာတမ်းများ၊ လုံလောက်သော ချေးငွေမဟုတ်ချင်း စတာတွေဘဲ ပြန်ကြားရပါတယ်၊ ဒါနဲ့ပတ်သတ်လို့ ဖြေလျော့ပေးနေတာတွေ၊ ပြောင်းလဲလိုက်တာတွေကိုလည်း ၂၀၁၉ ခုနှစ်ဩဂုတ်လတုန်းက လွှတ်တော်မှာ ဗဟိုဘဏ် ဒုတိယဥက္ကဋ္ဌ ဦးစိုးသိန်းက စီမံကိန်းနှင့်ဘဏ္ဍာရေး ဝန်ကြီးဌာနနှင့် မြန်မာနိုင်ငံတော် ဗဟိုဘဏ်တို့ လုပ်ငန်းသဘောတွေနဲ့ ပေါင်းစပ်ဖြေကြားခဲ့ပါတယ်။ အဲ့ဒီနေရာမှာ စတင်ချိန် ကနဲ့ မတူဘဲ လုပ်ငန်းတွေ တိုးချဲ့ပြီး ပေးနေတာတွေ၊ ချေးငွေတိုးခြင်း၊ ကာလတိုးချဲ့ပေးခြင်းနှင့် အပေါင်ပစ္စည်း နှင့် စာရွက်စာတမ်းအချို့ကို လျော့ပေါ့ပေးခြင်း အပါအဝင် MSME ပြိုင်ပွဲများတွင် ဆုရတဲ့သူတွေဆိုရင် အခြားလုပ်ငန်းများထက် အတိုးနှုန်း လျော့နည်းပြီးချေးလို့ရတယ်ဆိုတာတွေ အထိပါဝင်ပါတယ်၊ ဒါပေမယ့် ဒါတွေကို ဘယ်သူတွေ သိနေ ထုတ်နေ ရနေပါသလဲ။ လက်တွေ့မှာ ပေးကားပေး၏ မရ ဖြစ်နေတဲ့ အခြေအနေ ဖြစ်နေပါတယ်၊ ဒီနေရာမှာ တိုင်းပြည်အနေနဲ့ ငါတို့တော့ ပေးနေတာပဲ လောက်နဲ့ လုပ်လို့မရဘူးလို့ယူဆပါတယ်။ ဒီလိုလုပ်နေသမျှ ကျမတို့နိုင်ငံရဲ့ Ease of Doing Business raking မှာဆိုရင် Getting credit score ဆိုတာ ဘယ်တော့မှ တက်မလာပါဘူး။ တခြားလုပ်ကိုင်ဆောင်ရွက်တာတွေလည်း ဒီလို တစ်ခုမှာ သိပ်ဆိုးနေတာကြောင့် ကျန်တာတွေကိုလည်း ဆွဲချသွားပါတယ်။ အောက်ဖော်ပါပုံကတော့ ၂၀၂၀ အတွက်ပါ။ ကျန်တဲ့ ကိစ္စတွေမှာ ရှေ့ရောက်သော်လည်း ဒီနေရာမှာတော့ ကိုယ် က နောက်ဆုံး အဝေးဆုံး မှာ ဖြစ်နေပါတယ်။ Ease of Doing Business လို့ခေါ်တဲ့ လုပ်သာကိုင်သာဝန်းကျင်ကို အကုန်လုံးခြုံကြည့်ပြီးတော့ ၂၀၂၀ အတွက် အာဆီယံထဲက ကိုယ်နဲ့ နီးစပ်တဲ့ နိုင်ငံတွေနဲ့ ယှဉ်ပြီး အောက်ဖော်ပြပါပုံမှာ ဖော်ပြထားတာကို လေ့လာ ကြည့်နိုင်ပါတယ်။ လုပ်ငန်းစတင်လုပ်ကိုင်တဲ့နေရာမှာ သူများထက်သာ လွန်လွယ်ကူသောလည်း အခြား နေရာများမှာ လွန်စွာဆိုးဝါးနေတာကို လေ့လာသိရှိနိုင်ပါတယ်။ သို့ကြောင့်သာ မြန်မာရဲ့ အခြေအနေဟာ ကမ္ဘောဒီးယားက ၁၄၄ နဲ့ လာအို က ၁၅၄ အောက် နံပါတ် ၁၆၅ မှာ ရှိနေရတာဖြစ်ပါတယ်။ (၅) အထက်ကဖော်ပြသလို ပေးကားပေး၏ မရ ဖြစ်နေပြီး နိုင်ငံရဲ့ လုပ်သာကိုင်သားဝန်းကျင်ကိုတိုင်းတာရာမှာပါ အခြေအနေဆိုးနေတာကို ကောင်းမွန်အောင် လုပ်ဖို့ဆိုရင် သာမန် ဆောင်ရွက်နေယုံနဲ့မရပါဘူး။ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ MSME များဟာ စီးပွားရေး လုပ်ငန်း တစ်ရပ်အဖြစ် စနစ်တကျ ဆောင်ရွက်လုပ်ကိုင်မှုနှင့် စီမံအုပ်ချုပ်မှု အလွန်အားနည်းပြီး၊ မိသားစုလုပ်ငန်းပုံစံမျိုး ဆောင်ရွက်ကြတာများပါတယ်။ ဒါ့အပြင် လုပ်ငန်းဝင်ငွေနှင့် အသုံးစရိတ်များကို စနစ်တကျ ခွဲခြားမှတ်သားမှုအားနည်းပြီး လုပ်ငန်းစီမံချက် (Business Plan)၊ လုပ်ငန်းအရ အသုံးစာရင်း (Budget) စသည်တို့ စနစ်တကျထားလေ့မရှိပါ။ ထို့အပြင် ငွေချေးယူရတွင် လိုအပ်သည့် အရေးကြီးသော မှတ်တမ်းဖြစ်သည့် အခွန်ပေးဆောင်မှု ဖြစ်ပါတယ်။ အခွန် ယဉ်ကျေးမှုမှာ အားလုံသိပြီးသား ဖြစ်သည့်အတွက် အကျယ်တဝင့် မဆွေးနွေးလိုပါ။ ယခုနေရာဆိုလိုချင်သည်မှာ အဆိုပါ SMES များကို ဖော်ပြပါလိုအပ်သည့် စွမ်းရည်များရအောင် ဆောင်ရွက်ပေးရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ သို့မှသော ပေးကားပေးမရကို ကျော်လွန်ပြီး နိုင်ငံစီးပွားရေးဖွံဖြိုးတိုးတက်ရေးကို လက်တွေ့ရရှိအောင် ဆောင်ကျဉ်းပေးနိုင်သော ပြည်သူ့ဝန်ဆောင်မှု ဖြစ်မှာဖြစ်ပါတယ်။ ဒုတိယအချက်ကတော့ ကျွမ်းကျင်လုပ်သာများဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကလည်း လုပ်ငန်းရှင်အများအပြား ကြုံတွေ့နေရတဲ့ အခက်အခဲဖြစ်ပါတယ်။ စိုက်ပျိုးရေးလုပ်ငန်းကစလို့ စားသောက်ကုန် ထုတ်လုပ်တဲ့ အသေးစား၊ အလတ်စားလုပ်ငန်းများ၊ ခရီးသွားလာမှု ကဲ့သို့သော ဝန်ဆောင်မှုလုပ်ငန်းများကနေ အဆင့်မြှင့်ပညာ အခြေခံ လုပ်ငန်းများအထိ ကျွမ်းကျင်လုပ်သား ရှားပါတာကို ရင်ဆိုင်နေရပါတယ်။ ဒီနေရာမှာ ကမ္ဘာ့ဘဏ်ကပဲပြုလုပ်ထားတဲ့ သုတေသနကိုကြည့်မယ်ဆိုရင် ကမ္ဘောဒီးယားမှာ လုပ်သားကိစ္စက အဆင့် သုံးမှာရှိနေပြီး လာအိုမှာတော့ အဆင့်လေး ဖြစ်ပါတယ်။ လုပ်သားအခြေပြုလုပ်ငန်း ကို များစွာမီခိုတဲ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ရဲ့ စိန်ခေါ်ချက်များကိုလေ့လာရင် ကျွမ်းကျင်လုပ်သားရှာပါးမှု အခက်အခဲဟာ ကိုကြည့်မယ်ဆိုရင် နံပါတ်အစဉ်လိုက်ဆိုရင် အဆင့် ငါးမှာ ဖြစ်နေပါတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတာ ဆက်လက်လေ့လာရင် မြန်မာပြည်မှာက တရားဝင် စွမ်းရည်မြှင့်သင်တန်းတွေပေးတာ လွန်စွာနည်းပါးနေပါတယ်။ အောက်ဖော်ပြပါ ဇယားကို ကြည့်မယ်ဆိုရင် လယ်ပြင်မှာ ဆင်သွားသလို ထင်ထင် ရှားရှား မြင်နိုင်ပါ ဖြစ်ပါတယ်။ (၆) မူဝါဒ ချမှတ်သူများအနေနဲ့ ဒါကို မှန်မှန်ကန်ကန် ရှုမြင်ပြီး ပြည်သူဝန်ဆောင်မှု အနေနဲ့ ဘယ်လိုဖြေရှင်းမလဲ ဆိုတာ စဉ်းစား ဆောင်ရွက်ရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ MSME များအနေနဲ့လည်း သမင်မွေးရင် ကျားစားရင်း ဖြစ်တာနဲ့ သင်တန်းမှာ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု နည်းလာ၊ စီးပွားရေးက မကောင်း၊ လျှပ်စစ်မီးက အဆင်မသင့်တာနဲ့ လုပ်နိုင်ခြေနည်းပါတယ်၊ ဒါပေမယ့် ဒီလိုအခြေအနေမှာ မြန်မာပြည်ကို ကူညီလိုသော နိုင်ငံတကာ အဖွဲအစည်းများလည်းရှိနေပြီး သင်တန်းများလည်း ပို့ချလျက်ရှိပါတယ်။ ဒါကြောင့် အစိုးရ၊ ပုဂ္ဂလိက နဲ့ အစိုးရ မဟုတ်သော အဖွဲ့အစည်းများ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နိုင်ပါတယ်။ နောက်ပိုင်းမှာ ဒီလုပ်ငန်းက အလားအလာရှိလာရင် အစိုးရ က ဝင်ရောက် ဆောင်ရွက်ပေးမှုကို တဖြည်းဖြည်းလျော့ချ နိုင်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ အစ ပထမ မှာတော့ အစိုးရ က ဘယ်နေရာတွေတော့ ဘယ်ရွေ့ဘယ်မျှ လိုအပ်နေတယ်ကစလို့ သင်တန်းဆရာ၊ ပညာရပ်ကျွမ်းကျင်သူများ ကိုလည်း ပံ့ပိုးပေးရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ လိုအပ်နေသော နေရာများကို မြန်မြန်ဆန်ဆန် အကျိုးရှိရှိနဲ့ မှန်ကန်စွာ ဖြည့်ဆည်းဆောင်ရွက်သင့်ပါတယ်။ (၇) ယခုလောလောဆယ် နိုင်ငံတကာ သွားရောက်ပြသခဲ့တဲ့ ရွှေတောင်ညိုကြီး လွတ်ကျောင်း ကြက်ဉ ထုတ်လုပ်သူ၊ ကွမ်းဖတ် မှ ပန်းကန် ခွက်ယောက်များ ထုတ်လုပ်သူ၊ အော်ဂဲနစ် ဇီးဖျော်ရည် ထုတ်လုပ်ရောင်းချသူများနှင့် အင်တာဗျူးကို နားထောင်ရပါတယ်။ ယခုလို စွန့်ဉီးတီထွင် လုပ်သူများရဲ့ အခက်အခဲများကို နားထောင်ကြည့်ပါကလည်း အထက်ပါ အခက်အခဲများကိုပဲ နည်းမျိုးစုံနဲ့ ရင်ဆိုင်နေရကြောင်းနဲ့ မူဝါဒရေးရာ အရ နိုင်ငံတော် အစိုးရရဲ့ ဝင်ရောက်ဆောင်ရွက်ပေးမှုကို တောင်းဆိုတာကို သိရှိရမှာဖြစ်ပါတယ်။ အချုပ်အနေနဲ့ ပြန်ပြောရရင် လုပ်စရာတွေများတယ် ဆိုပေမယ့် ဒီကဏ္ဍနှစ်ခုကတော့ လုပ်ကိုင် ဆောင်ရွက်ချင်းအားဖြင့် ချက်ချင်း လက်ငင်းအကျိုးကျေးဇူးများလည်း ရရှိမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ ကျွမ်းကျင်လုပ်သားမွေးထုတ်ပေးမှုကိစ္စများကို အလုပ်သမားဝန်ကြီးဌာန၊ ပညာရေး၊ စီးပွားကူးသန်း နှင့် ပုဂ္ဂလိက နှင့် အစိုးရမဟုတ်သော အဖွဲ့အစည်းများ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ စီးပွားကူးသန်းက ပုဂ္ဂလိက နှင့် ညှိနှိုင်းမှုကိုဆောင်ရွက်နိုင်ပြီး Donor coordination မှာလည်း အလုပ် အကိုင်ဖန်တီးရေးမှာ focal အဖြစ်တာဝန်ပေးအပ်ထားတာ ဖြစ်လို့ ဆောင်ရွက်နိုင်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။ တဖက်မှာ အလုပ်သမားနှင့် ပညာရေးကလည်း ပုဂ္ဂလိက နှင့် အလုပ်သမားများအသံကိုနားထောင်ပြီး စတင် ဆောင်ရွက်နိုင်ပါတယ်။ (၈) ချေးငွေရရှိရေးမှာလည်း ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရမည့် အဖွဲ့အစည်းများ များသော်လည်း ကဏ္ဍတစ်ခုကို စမ်းသပ်ဆောင်ရွက်ပြီး စတင်ဆောင်ရွက်သင့်ပါတယ်။ လက်ရှိ ခက်ခဲနေသော စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းများနဲ့ ကင်းလွတ်ပြီး ဆောင်ရွက်နိုင်သော ကဏ္ဍကို စတင်သင့်ပါတယ်။ မူဝါဒ တစ်ခု စည်းမျဉ်းတစ်ခု ချမှတ်ပြီး ကဏ္ဍအားလုံးကို လိုက်နာ ဆောင်ရွက်ရမည်ဆိုပြီး သတ်မှတ်လို့ကတော့ ရွှေပြည်တော် မျှော်တိုင်း ဝေးနေအုံးမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ မြန်မာ့ MSEM များအောင်မြင်ပြီး အလုပ်အကိုင်များစွာ ဖန်တီးပေးနိုင်ပါစေ။

28 June 2020

လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး

ဆရာဉီးတင် ထွဋ်ဦးနှင့် ဦးဇေယျသူတို့၏ တိုင်းပြုပြည်ပြု ၂၀၂၀ စကားဝိုင်းကိုနားထောင်ရင်း ဖတ်ဖူးပြီး မှတ်စုထုတ်ထားတဲ့ မောင်ထင်ရဲ့ စာအုပ်ကို သတိရမိပါတယ်။ စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍ ဆိုတာ တိုင်းပြည်လူဉီးရေရဲ့ ၆၅ရာခိုင်နှုန်းကျော် မှီခိုနေကြပြီ ကျေးလက်ဒေသလူတွေအတွက် အလုပ်အကိုင်အခွင့်အလမ်းဖန်တီးပေးရာ အဓိက လုပ်ငန်းကြီးဖြစ်လို့နေပါတယ်။ စိုက်ပျိုးရေးဝန်ကြီးဌာန ကို ဉီးဆောင်မည့်သူဟာ သာမန်လူဖြစ်လို့တော့မရပါဘူး။ စိုက်ပျိုးရေး ဘောဂဗေဒ၊ ကုန်သွယ်ရေး၊ သိပ္ပံပညာ၊ စက်မှုလက်မှုနှင့် ဘဏ္ဍာရေးဆိုင်ရာ နှင့် လူ့စွမ်းအားအရင်းအမြစ်တွေကို သိရှိနားလည်ပြီး မပျင်းမရိ လိုက်စားနိုင်မှ ရပါမယ်။ စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍကိုဉီးဆောင်မည့်သူ မဆိုထားတဲ့ တောင်သူလယ်သမားတွေ တောင် ဘာကြောင့် ဘာတွေ လေ့လာလိုက်စားတတ်မြောက်ဖို့လိုသလဲဆိုတာ မောင်ထင်ရဲ့ စာအုပ်ထဲကနေ ကောက်နှုတ်တင်ပြလိုက်ပါတယ်။ မြန်မာ့စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍ တခေတ်ဆန်းသစ်ပြီး တောင်သူဉီးကြီး ‌ဒေါ်ကြီးတွေ၊ မောင်လေး ညီမလေးတွေ အောင်မြင်ကြပါစေလို့ဆန္ဒပြုပါတယ်။ အထောက်အပံ့ကောင်း ဖြစ်အောင်လည်း ကြိုးစားနေပါတယ်လို့ ပန်ကြားလိုပါတယ်။ မောင်ထင်၏ ၁၉၆၅ မတ်လ ၂ ရက်နေ့ထုတ် ဟံသာဝတီ သတင်းစာ၌ ရေးသားခဲ့သော ဆောင်းပါး မှ ကောက်နှုတ်ချက်ကို ဖတ်ရှုတော်မူပါ။ (စကားချပ်..ယနေ့ထိ ခေတ်မီနေဆဲဖြစ်ကြောင်းတွေ့ရပါလိမ့်မယ်) “ယနေ့လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးစနစ်မှာ သိပ္ပံပညာနှင့်ယှဉ်သောစနစ်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် တောင်သူလယ် သမားတို့ပညာတတ်ဖို့အရေးသည် အလွန်အရေးကြီးပေသည်။ စက်မှုလယ်ယာဟုဆိုလျှင်ပင် စက်အကြောင်းနား လည်ရတော့ပေမည်။ ငါးမြှောင်တောင်ပိုးတိုက်ဖျက်ရေးဟုဆိုလျှင်ပင် ရုက္ခဗေဒ၊ ဇီဝဗေဒစသည်တို့နှင့်တကွ ပိုး အကြောင်း၊ မွှားအကြောင်း၊ ကပ်ပါးအကြောင်းနားလည်ရတော့ပေမည်။ ဆန်စပါးဝယ်ရေးစီမံကိန်းစသည်တို့ဆို သည်နှင့်တစ်ပြိုင်နက် ဘောဂဗေဒသဘောတရားများကို ခေါက်မိကြရပေတော့မည်။ ထို့ပြင် ယနေ့လယ်ယာစနစ်ထဲတွင် မွေးမြူရေးစနစ်ရောက်ရှိနေပြီ။ ယခင်က စိုက်ပျိုးရေး ချည်းသပ်သပ်ကို လုပ်ကိုင်နေရာမှ ယခုအခါစိုက်ပျိုးမွေးမြူရေးကိုပါ ဖက်တွဲလုပ်ကိုင်လာခြင်းမှာ တော်လှန်ရေး၏လက္ခဏာတစ် ရပ်ပင်ဖြစ်သည်။ ဤကဲ့သို့သော်အခါ တိရစ္ဆာန်မွေးမြူရေး သိပ္ပံပညာရပ်တို့ကို ကျွန်ုပ်တို့တောင်သူလယ်သမားများ တက်ကျွမ်းကြရတော့မည်။ ထို့ကြောင့် ယနေ့တောင်သူလယ်သမားတို့သည် ပညာရှင်လယ်သမားဘဝသို့ ရှေးရှု နေကြပြီဖြစ်သည်။ ဤသည်ကား အဝိဇ္ဇာကိုတော်လှန်သည့် သဘောပင်ဖြစ်ချေသည်။ တောင်သူလယ်သမားတို့ သည် တက္ကသိုလ်မှာ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပံဘွဲ့များကို မယူပဲနေသည့်တိုင်အောင် မိမိတို့စိုက်ပျိုးရာ လယ်ကွင်း၊ ခြံမြေ၊ ဥယျာဉ် စသည်တို့မှ ဝိဇ္ဇာသိပ္ပံဘွဲ့များ ပေးအပ်နေသည်ကို ခံယူကြရပေလိမ့်မည်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ယနေ့တော်လှန်ရေး ကြီးတစ်ရပ် ဖြစ်ထွန်းနေပုံကို ဉာဏ်မျက်စိဖြင့်ယှဉ်၍ ကြည့်ပြီးလျှင် ထိုတော်လှန်ရေးနှင့်အတူ ကြီးပွားတိုးတက် အောင် ဆောင်ကြဉ်းနိုင်ကြပါစေရန် မေတ္တာရှေ့ထား၍ တိုက်တွန်းအပ်ပါသတည်း။” မောင်ထင် မောင်လေး ညီမလေးတွေရောလို့ရေးရတာ.... လွန်ခဲ့တဲ့ ငါးနှစ်က စလို့ စိုက်ပျိုးရေး လုပ်ငန်းကို တခေတ်ဆန်းသစ်စေပြီး Digital Agriculture နဲ့ စိုက်ပျိုးရေးကို စနစ်တကျ ကိုယ်တိုင်ကိုယ်ကျ ကြိုးပမ်းနေတဲ့ လူငယ်တွေ အများကြီးကို တွေ့ရလို့ပါ။ ဆရာဉီးတင်ထွဋ်ဦးပြောသလို ကွန်ပျူတာ၊ တယ်လီဖုန်းနဲ့ တိုးချဲ့စိုက်ပျိုးရေးပညာပေးကို နှစ်ဆတိုးပြီးလုပ်ရတော့မှာပါ။ အခက်အခဲလေးတွေ ရှိသော်ငြားလည်း အလားအလာတွေ အလွန်ကောင်းမွန်ပြီး ဆောင်ရွက်နေသူတွေ ရှိနေပါတယ်။ ပိုမို အရှိန်မြှင့်နိုင်အောင် လိုအပ်တာများ ကူညီဖြည့်ဆည်းပေးမယ်ဆိုရင် စိုက်ပျိုးရေးကို အခြေခံကို စက်မှုလက်မှု ကဏ္ဍဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်အောင် လုပ်နိုင်ပြီး ဆင်းရဲမှုတွင်းထဲက ကိုယ့်ဖာသာ ထွက်နိုင်ကြမှာ ဧကန်မလွဲပါ။ ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။ ငုဝါဝင်း

13 June 2020

ခြေ, စစ်ပွဲများ နဲ့ တွေးမိတွေးရာ - ၁

စာရေးမယ်ဆိုပြီး မရေးဖြစ်ဘူး။ ပြန်မမျှဖြစ်တာ လို့ပြောရင် မှန်ပါလိမ့်မယ်။ သေချာမရေးမိတော့ မှတ်စု တိုအနေနဲ့ပဲ သိမ်းထားဖြစ်တယ်။ သုတေသီတစ်ယောက် အဖို့ကတော့ ကိုဗစ် တရုတ်ပြည်မှ စဖြစ်တည်းက ကိုဗစ်နဲ့ပတ်သတ်ပြီး အလုပ်တွေပိုများလာတာ ခုထိပါပဲ။ ကိုယ်ဝါသနာပါတာလေးလုပ်နေရလို့ သာ တော် တော့တယ်။ သတင်းတွေကလည်း တနေ့ တမျိုးမရိုးရ။ ကိုဗစ်၊ စစ်၊ နိုင်ငံရေး သတင်း တွေနဲ့ တနေ့ တနေ့ ကွန်ပျူတာရှေ့ မှာ သတင်း အတင်းမျိုးစုံလည်း ဖတ်ရ၊ နာရတယ်။ စိတ်တွေလည်း ညစ်ရ၊ ပျော်ရ၊ ဝမ်းနည်းရ၊ ဒေါသထွက်ရ၊ ရသအစုံပေါ့လေ။ ဒါနဲ့ တလောက လူတစ်ယောက် က သတ်သေပြီးတော့ သူသတ်သေတာကို live လွှင့်သွားသတဲ့။ အဲ့တာကို ပြန်ကူး ပြန်လွှင့်ကြတာလည်းရှိကြတယ်။ ထူးပြီး မအံ့ဩတော့ဘူး။ clickbait တွေက ကူးထားပြန်လွှင့်ပေါ့။ လူတွေက သေတဲ့သူကို ပစ်ပစ်နှစ်နှစ် အပြစ်ပြောတာ၊ ကျန်တဲ့ အိမ်သူကို အပြစ်ပြောတာတွေလည်း မအံ့ဩဘူး။ အံ့ဩမိတာက မကြည့်ရသေးလို့ တောင်းတဲ့သူနဲ့၊ download လုပ်ထားတယ်။ DM လုပ်လိုက်မယ် ပြောတဲ့သူတွေရယ်။ ကျနော် နှစ်ခါပြန်ကြည့်ပြီး ပြီ သူက ဘယ်အချိန်မှာ ဘယ်လိုလုပ်တာ၊ လာကြည့်သူက ဘယ်လိုဆိုပြီး ပြောထားတာကိုပါ။ တစိမ့်စိမ့်ထို င်ကြည်နိုင်လောက်အောင် နှလုံးသားတွေ မာသွားကြပြီလား။ ဘာတွေကများ ဒီလိုဖြစ်စေတာလဲ စဉ်းစားရင် စာရေးဆရာ မင်းလူရေးတဲ့ ခြေ, စစ်ပွဲများ ဝတ္ထုတိုလေးက တခါ ခေါင်းထဲ ပြန်ရောက်လာတယ်။ ဒါနဲ့ပတ်သတ်လို့က ရေးချင်တာကြာပြီ၊ သုတေသန စာတမ်းတွေ ဖတ်ရှု လေ့လာပြီးမှ ရေးရမယ်ဟာလို့ထင်တယ်။ မလုပ်နိုင်သေးတာနဲ့ မရေးဖြစ်တာ။ ခုလည်း သုတေသန မလုပ် ရသေးဘူး၊ ထင်တာကိုပဲ ရေးတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲ့ဒီ ခြေ, စစ်ပွဲများ ဝတ္ထုတိုလေးက စစ်ပွဲသတင်း တင်ဆက်တာတွေ အကြောင်းကို ဘောလုံးပွဲ နဲ့တင်စားပြီးပြောထားတာ။ သတင်းတင်ဆက်ပုံတွေ ကောင်းလွန်းတာကြောင့် စစ်ပွဲသတင်းတွေက ဖျော်ဖြေရေးလို ဖြစ်လာကြောင်း ရေးထားတာ။ ဘောလုံးပွဲတွေလိုပဲ အသင်းတွေဖွဲ့ ဖြစ်ကြ၊ ဘောလုံး ရာသီနဲ့ အချိန်တွေ သတ်မှတ်ပြီး ကန်ကြတာမျိုး ဖြစ်လာကြလို့ ရေးထားတယ်။ အဲ့ဒီမှာ ဘာစဉ်းစားမိလဲဆိုတော့ မြင်ပါများတော့ မထူးဆန်းတော့တာမျိုးတွေ ဖြစ်လာတာလား။ ဒါတွေလည်း နေရာအနှံ့ဖြစ်နေတာပဲ။ ငါ မကူလည်း တယောက်ယောက်ကူလိမ့်မယ်။ လုပ်လိမ့်မယ်ဆိုပြီး ဖာသိဖာသာ စိတ်တွေများ ဖြစ်လာကြမလား လို့ တွေးပူမိတယ်။ မသိစိတ်ထဲမှာ စိမ့်ဝင်နေပြီးတော့ မသိမသာ ခံစားမှုတွေ ကြမ်းလာကြပြီလားလို့ စဉ်းစားမိတယ်။ ကိုယ့်စိတ်ခံစားချက်ကရော ဘယ်လိုမျိုး ဖြစ်နေပြီလဲလို့ တွေးမိပါတယ်။ စိတ်နှလုံးချမ်းသာစေဖို့ရာ စာများများဖတ် များများတွေးဖို့။ တခုခုဆို ထစ်ခနဲ့ မခံစားဖို့၊ လက်မြန်ခြေမြန် မတုံ့ပြန်ဖို့၊ အသိလေးရှိဖို့ ကျင့်ရအုံးမယ်။ ခရီးကတော့ ဝေးတယ်။ မှတ်ချက်။ ဓါတ်ပုံက ကျောင်းတုန်းက basketball ပွဲသွားအားပေးတုန်းကရိုက်ထားတာ။ ဘောလုံးပွဲ ပုံမရှိလို့။

18 April 2020

ကိုယ့်အတွက် ကိုယ်တောင်းတဲ့ နှစ်သစ်ဆုတောင်း

ကိုဗစ်-၁၉ ကာလမှာ ဧပြီလ ၈ ရက်နေ့လောက်ကစလို့ အိမ်ကနေ အလုပ် လုပ်ဖြစ်ပါတယ်။ အတက်နေ့ တစ်ရက်ပဲ ပျင်းလိုက်တာလို့ ဖြစ်မိပြီး တစ်ရက်ပြီး တစ်ရက် အချိန် ကုန်မှန်းမသိအောင် အလုပ်များပါတယ်။ ကြားချိန်လေးတွေမှာတော့ လျှောက်ပွား၊ သူငယ်ချင်းတွေနဲ့ ဗွီဒီယိုပြောကြနဲ့ ည အထိ အလုပ် လုပ်ဖြစ်တယ်။ ဖတ်ချင်ပြီး မဖတ်ဖြစ်သေးတဲ့ စာအုပ်တွေလည်း ဖတ်ရင်း ဆရာတာရဲ့ စိတ်ရွှင်လန်းစေသော စကြာ ကိုဖတ်ဖြစ်တယ်။ စိတ်မနော ရွှင်လန်းစေအောင် ဘီးစကြာ ဆောင်တဲ့။ မန္ဒလ ဆိုတဲ့ စက်ဝိုင်းပေါ့။ လျှို့ဝှက်တဲ့ စက်ဝိုင်းပုံရှိတယ်တဲ့။ အဲ့ဒီ ဘီးစကြာက အဝိုင်းအဝန်းတွေ လည်နေတာ။ အဲ့ဒီဘီးလေးတွေ တပြိုက်နက်တည်းလည်နေသတဲ့လေ။ ဆရာတာက လောက သို့ဝင်ခြင်း ဟာ ဗဟိုပုံတောင်း ဖြစ်ပြီးတော့ သတိရှိအောင် အားထုတ်ခြင်း က ပထမ အဝန်း၊ မိသားစုက ၊ အလုပ် ၊ နိုင်ငံအရေး နဲ့ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် တို့က ဒုတိယအဝန်းထဲမှာ ပါတယ်။ ကြင်နာခြင်းဖြင့် ကိစ္စများဆောင်ရွက်ခြင်း၊ နည်းလမ်းသစ်များရှာခြင်း၊ ကိစ္စများမြောင်ကြားမှာ သက်တောင့် သက်သာရှိခြင်း နဲ့ စိတ်ရွှင်လန်းမှုကို အများကို မျှခြင်း ကတော့ တတိယအဝန်းမှာပါ ပါသတဲ့။ အဲ့ဒီ အဝန်းလေးတွေ တပြိုင်တည်းလည်မှ စိတ်ရွှင်လန်းချမ်းသာသတဲ့။ လည်နေအောင် ကျင့်ကြံအားထုတ်ရမယ်တဲ့။ ကရုဏာလည်းထားပါလို့ပြောတယ်။ ဉာဏ်ပညာ အမြော်အမြင်နဲ့ ကရုဏာဟာ ကျင့်ရမယ့်တရားတွေ။ ကျင့်မယ်၊ အကျိုးဆောင်မယ်၊ လေ့လာဆည်းပူးမယ်။ ကရုဏာလေးလည်း ထားပေးရမယ်တဲ့။ ကိုယ့်ကိုကိုယ် သုံးသပ်တော့ အဝိုင်းတွေ တပြိုက်နက်တည်း လည်မနေဘူး။ အဲ့ဒီတော့ ကိစ္စများမြောင်မှာ သက်တောင့် သက်သာမရှိ။ ခံစားလိုက်၊ စိတ်တိုလိုက်နဲ့ပေါ့။ တိုတိုပြောရရင် သတိမရှိဘူးပေါ့။ နှစ်သစ်မှာတော့ သတိပိုထားဖို့ ကြိုးစားရမယ် လို့မှတ်တယ်။ မုဒိတာလေးလည်း ထည့်ရမယ်။ အောက်စဖို့ဆရာတော်ပြောတာ.... ဒေါသထွက်တာ မုဒိတာမပါလို့တဲ့။ သတိ၊ ကရုဏာနဲ့ မုဒိတာပိုထည့် နိုင်တဲ့ သတိရှိတဲ့သူ ဖြစ်အောင် ကြိုးစားနိုင်တဲ့သူသာ ဖြစ်ရလိုတယ်။